Zespół bólowo-dysfunkcyjny SSŻ (TMD). Przewodnik dla pacjenta i lekarza

Zespół bólowo-dysfunkcyjny stawu skroniowo-żuchwowego (TMD, temporomandibular disorders) to złożony problem kliniczny obejmujący zarówno struktury mięśniowo-stawowe, jak i aspekty neurologiczne oraz psychologiczne. Objawia się bólem w okolicy żuchwy, skroni, uszu, uczuciem trzasków w stawie, ograniczeniem otwierania ust, a także bólami głowy i karku.
To schorzenie stanowi przykład, jak ściśle ortodoncja Poznań, fizjoterapia stomatologiczna i medycyna psychosomatyczna muszą ze sobą współpracować, by przywrócić pacjentowi pełną funkcję układu stomatognatycznego.

Przeczytaj również: Wyniki leczenia ortodontycznego i czynniki wpływające na nawroty

Patomechanika TMD — gdy zgryz i mięśnie przestają współpracować

Staw skroniowo-żuchwowy to wyjątkowa struktura. Łączy elementy ruchowe i podporowe, a jego funkcjonowanie jest silnie uzależnione od napięcia mięśni żucia. Ponadto, od położenia żuchwy oraz pracy całego łańcucha mięśniowo-powięziowego szyi i głowy.
Nieprawidłowy zgryz, przeciążenie stawu skroniowo-żuchwowego, czy nawet chroniczny stres mogą prowadzić do powstania zaburzeń ruchu w obrębie SSŻ i towarzyszących im dolegliwości bólowych.
Z ortodontycznego punktu widzenia bardzo ważne znaczenie mają: relacja żuchwy do szczęki, pozycja kłykci w panewkach stawowych oraz stabilność kontaktów okluzyjnych.
Z kolei fizjoterapeuta Poznań zwraca uwagę na wzorce kompensacyjne w odcinku szyjnym, napięcia mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowych, skroniowych, żwaczy i mięśni podpotylicznych.

Zaburzenia te często współwystępują z forward head posture, bruksizmem, asymetrią łuków zębowych oraz przeciążeniem układu powięziowego. Właśnie dlatego pacjent z objawami TMD powinien być oceniany interdyscyplinarnie, przez ortodontę i fizjoterapeutę stomatologiczną.

Objawy i diagnostyka. Dlaczego warto patrzeć szerzej?

Pacjenci cierpiący na zespół bólowo-dysfunkcyjny tego stawu zgłaszają zwykle zróżnicowane objawy. Od bólu mięśni żucia i trzasków w stawie, po bóle głowy, zawroty, uczucie zatkanego ucha czy szumy uszne. W wielu przypadkach problem nie leży wyłącznie w stawie, lecz w dysfunkcji całego łańcucha czaszkowo-szyjno-żuchwowego.

Podczas diagnostyki ważne jest:

• określenie pozycji kłykci w panewce stawu,
• ocena toru ruchu żuchwy,
• badanie palpacyjne mięśni żucia, karku i obręczy barkowej,
• analiza napięć mięśni podpotylicznych i mostkowo-obojczykowo-sutkowych,
• ocena postawy ciała i symetrii twarzy.

Współczesne podejście do tego, jak leczyć zespół bólowo-dysfunkcyjny zakłada, że objawy rzadko wynikają z jednego czynnika. Ich przyczyną może być współdziałanie wad zgryzu, zaburzeń napięć mięśniowych, stresu emocjonalnego i nieprawidłowych nawyków, takich jak zaciskanie zębów, żucie jednostronne czy niewłaściwa pozycja głowy w pracy.

Konserwatywne leczenie – podstawa skutecznej terapii

Leczenie TMD powinno być przede wszystkim zachowawcze i interdyscyplinarne. W pierwszej kolejności eliminuje się czynniki przeciążeniowe, przywraca równowagę mięśniową oraz normalizuje napięcia w obrębie głowy i szyi.
Działania terapeutyczne obejmują:

1. Fizjoterapię stomatologiczną, w tym techniki manualne na mięśniach żucia, mobilizacje SSŻ, pracę na odcinku szyjnym oraz reedukację postawy głowy.
2. Leczenie ortodontyczne, które przywraca prawidłowe relacje okluzyjne i usuwa czynniki mechaniczne podtrzymujące przeciążenie stawu.
3. Terapie behawioralne, ukierunkowane na redukcję stresu, naukę relaksacji i kontrolę nawyków parafunkcyjnych.
4. Szyny okluzyjne, które stabilizują żuchwę, zmniejszają napięcie mięśniowe i chronią zęby przed bruksizmem.

Terapia manualna i fizjoterapeutyczna koncentruje się na przywróceniu prawidłowej osi ruchu żuchwy. Ponadto, na poprawie ślizgu w stawie oraz redukcji napięć w mięśniach żucia, karku i obręczy barkowej. Uzupełnieniem są ćwiczenia proprioceptywne i oddechowe, które zwiększają kontrolę motoryczną układu żuchwowego

Rola ortodonty – równowaga okluzyjna i funkcjonalna

Ortodonta Wrocław, analizując przypadek TMD, skupia się poza estetyką zgryzu, także na jego stabilności funkcjonalnej. Korekta zębów bez przywrócenia równowagi mięśniowo-stawowej nie przynosi trwałych efektów.
Współpraca z fizjoterapeutą pozwala ocenić, czy pozycja żuchwy i ustawienie zębów nie utrwalają wzorców kompensacyjnych. Dzięki takiemu podejściu ortodonta może zaplanować leczenie aparatami stałymi lub przezroczystymi alignerami. Tak, aby nie obciążać SSŻ, a jednocześnie poprawiać symetrię łuków zębowych.

Ortodoncja pełni więc tu rolę stabilizującą. Usuwa nieprawidłowe kontakty zębowe, które mogłyby generować mikronaprężenia w stawie. Tym samym wspiera efekty terapii manualnej i reedukacji mięśniowej.